“ - = ਪੰਜ ਤੱਤ= - ”
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਕਈ ਥਾਈਂ ਜਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੰਜ ਤੱਤ ਹਨ ਕਿਹੜੇ ?
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਪੰਜ ਤੱਤ ਇਹ ਦੱਸੇ ਹਨ- ਪ੍ਰਿਥਵੀ, ਪਾਣੀ, ਅੱਗ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ । ਇਹ ਆਕਾਸ਼ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ‘ਖਲਾਅ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ‘ਆਕਾਸ਼ ਜਾਂ ਖਲਾਅ’ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ?
ਵਿਚਾਰ- ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਜੋ ਸਮਝ ਆਇਆ ਹੈ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜ ਤੱਤ ਇਹ ਹਨ-
ਪ੍ਰਿਥਵੀ- ਆਪਣਾ ਭੌਤਿਕ ਸਰੀਰ, ਹੱਡੀਆਂ, ਲਹੂ ਮਾਸ ਆਦਿ।
ਪਾਣੀ- ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਹਨ, ਇਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਗੁਰਦੇ । ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਜਨਨ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਜਰੀਏ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ । ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਆਣ ਵਾਲਾ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ (ਲਿੰਫ, ਲਸਿਕਾ) ਜੋ ਕਿ ਖੁਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰਿਸਦਾ ਹੈ, ਆਦਿ।
ਅੱਗ- ਇਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਪੇਟ, ਤਿੱਲੀ, ਜਿਗਰ, ਪੈਂਕਰੀਆ ਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਰੀਏ ਸਰੀਰ  ਨੂੰ ਊਰਜਾ, ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਰੀਏ ਸਰੀਰਕ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਰੀਏ ਖੁਨ, ਚਰਬੀ, ਮਾਸ ਹੱਡੀਆਂ ਆਦਿ ਬਣਦੇ ਹਨ।
ਹਵਾ- ਇਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਛਾਤੀ, ਫੇਫੜੇ, ਦਿਲ, ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਜਰੀਏ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚਲਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁਖ ਬਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਜਰੀਏ ਦਿਮਾਗ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਆਕਾਸ਼ ਜਾਂ ਖਲਾਅ- ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸੂਖਮ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ । ਪਰ ਮੁਖ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਦਿਮਾਗ ਹੈ । ਇਸ ਸੂਖਮ ਤੱਤ ਦੇ ਜਰੀਏ ਮਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫੁਰਨੇ, ਇੱਛਾ, ਇਰਾਦਾ, ਸੰਕਲਪ, ਵਿਕਲਪ, ਇਰਾਦੇ/ਚ ਮਜਬੀਤੀ ਜਾਂ ਢਿੱਲ ਲਿਆਣੀ,